Een vader van betekenis

Vrijdag 2 juni is Karin Amatmoekrim te gast op het Tong Tong Festival. Marischka Verbeek las haar recente boek Tenzij de vader en moest denken aan Vaders van betekenis van Marion Bloem. Ook Marion Bloem treedt 2 juni op.

Wat betekent een vader in het leven van zijn dochter? In de Nederlandse literatuur is de vader vaak symbool van het systeem, de machthebber of de koloniale figuur. In Indische romans is de vader van gemengde afkomst;  vaak een gekwelde, gewelddadige figuur die het kind negeert, mishandelt of door een muur van zwijgen op afstand houdt (zoals De tolk van Java van Alfred Birney).

Maar wat is het verhaal van de vader die je in je kindertijd nooit gekend hebt?  Voor het verhaal daarvan gaan we naar Suriname.

In Tenzij de vader beschrijft Karin Amatmoekrim de zoektocht naar haar vader. Hij woont in Suriname, zij is opgegroeid in Nederland. Ze is al elf als ze voor het eerst van zijn bestaan hoort. Ze ontmoet hem pas jaren later. Als ze hem opspoort in Paramaribo verwelkomt hij haar met open armen, maar een vaderfiguur wordt hij nooit. Hij wil dat ook niet zijn, voor geen van zijn in totaal acht kinderen, verwekt bij verschillende vrouwen, binnen en buiten het huwelijk.

Als volwassene bezoekt en spreekt ze hem regelmatig, maar hij laat zich moeilijk kennen. Ondanks dat hij in heel Suriname bekend is, een legendarische figuur bijna. Iedereen, van taxichauffeur tot junglebewoner, heeft wel een anekdote of avontuur over Eric Lie te vertellen. Over zijn charmes, zijn liefjes, zijn gevechten, zijn sport, zijn kinderen, zijn zakendoen. Al die bonte, tegenstrijdige, levendige maar ook ongrijpbare verhalen verzamelt Karin door de jaren heen. Ze verweeft ze met haar persoonlijke ervaringen. Zo ontstaat het portret van de vader die ze zoekt, versus de vader die ze vond. Een verhaal vol lege plekken, vraagtekens en rafelrandjes, dat evenzeer een portret van de dochter wordt. Wil zij haar vader wel echt kennen? Hoe zou haar leven eruit zien als hij haar niet zomaar had laten vertrekken? Ze probeert hem evenzeer op afstand te houden. Toch ontkomt ze er niet aan; ze móet over hem schrijven.

Karin zoekt naar herkenning, ook in de literatuur. Ze vindt  louter autobiografische verhalen van witte mannelijke auteurs. Vader-zoon verhalen, zonder koloniale context.  “Het waren zonder uitzondering mannen die schreven over die ene belangrijke, onvervangbare, onuitstaanbare, vormende figuur in hun leven. Niet een enkele vrouw zat ertussen. En weer bekroop me het gevoel dat  ik met iets oneigenlijks bezig was. […] Blind zou ik erin gaan.” (p. 137)

Op dit punt in het boek sprong ik op en snelde naar mijn boekenkast. Want verhalen van dochters  mogen zeldzaam zijn, veel in deze roman kwam me uiterst bekend voor. Ik trok één van mijn favoriete Indische boeken van de plank — Vaders van Betekenis . Zo rond de tijd (1989) dat Karin Amamoetkrim als puber hoorde van haar vaders bestaan, zat Marion Bloem op Bali om de geschiedenis en de verhalen van háár vader en diens broers – stamvaders van een grote Indische familie – te boekstaven.  Vaak  met frisse tegenzin, met dezelfde twijfel die Karin ook vaak bekruipt tijdens het schrijven.  Bloem’s verhalen, haar toon en de problemen die ze als dochter en schrijfster ervaart,  lijken erg op die van Karin. Ook al groeit verteller Babs in Vaders van Betekenis op met een nabije vader, ook hij is een vat vol geheimzinnigheden en tegenstrijdigheden. Ook zij moet als volwassene en als schrijver eindeloos zoeken en speuren naar het ware verhaal van zijn leven en zijn betekenis.

Zowel Babs als Karin worstelen met de rol van dochter en schrijver. Het is zo tegenstrijdig, juist in culturen waar de familie zo belangrijk is, om degene te zijn die observeert, noteert, pijnlijke vragen stelt, kortom: degene te zijn die erbuiten gaat staan.
Beide boeken gaan uiteindelijk niet over de vader, maar over schrijverschap en wat dat schrijven voor postkoloniale dochters — of ze nu Indisch zijn, Surinaams of wat dan ook — betekent. Dat maakt deze boeken heel waardevol in hun vernieuwende bijdrage aan de literatuur.

Marion Bloem op Tong Tong Festival 2016, foto Serge Ligtenberg

Mijn advies als Indische boekverkoper aan Karin Amatmoekrim: lees Vaders van betekenis,  en weet dat je niet de enige bent. Aan de lezers van Indisch Anders: lees ook andere postkoloniale boeken dan de Indische letteren. Ontdek een  gemeenschappelijke literatuur waarin als vanzelfsprekend  plek is voor branie, twinkelende ogen, jachtverhalen, magie, het belang van lekker eten, en vooral: de onmogelijkheid om mensen, ook je eigen familieleden, te fixeren tot één vast personage. Lees Tenzij de vader.

MARISCHKA VERBEEK

Marischka Verbeek is eigenaar van de Utrechtse boekwinkel Savannah Bay (gespecialiseerd in gender en diversiteit).

Karin Amatmoekrim, Tenzij de vader, Uitg. Prometheus

Vrijdag 2 juni 13.30 uur wordt Karin Amatmoekrim door Pamela Pattynama geïnterviewd op het Tong Tong Festival. Daarvoor, om 12.30 uur, vindt een ingelast optreden plaats van Marion Bloem, die zal vertellen over haar zus Joyce Bloem (1951-2017) en het opgroeien als twee migrantendochters in Nederland.

Foto bovenaan van Karin Amatmoekrim door Sascha de Boer.