Welk boek las je in 2020 dat je aan de lezers van Indisch Anders zou willen aanraden? Pamela Pattynama koos Wat ik nooit eerder heb gezegd van Celeste Ng, “over de verontrustende relaties tussen ouders en kinderen, over wat racisme en seksisme doen met mensen, en, zoals de titel aangeeft, het gaat over zwijgen. […] Elke ongemakkelijke, pijnlijke of bittere ervaring wordt weggestopt in plaats van gedeeld om dichter bij elkaar te komen.”

‘Lydia is dood.’ De aanvangszin van Wat ik nooit eerder heb gezegd (2018) lijkt het begin van een whodunit. De roman is inderdaad opgezet als een raadsel dat de schrijfster langzaam ontraadselt. Zo roept de verdrinkingsdood van de zestienjarige dochter van Marilyn en James Lee de vragen op die een detective zou stellen: door wie is Lydia vermoord, of was het een zelfmoord, maar waarom dan in godsnaam? Wat ik nooit eerder heb gezegd is geen thriller, maar een diep tragische familieroman over twee generaties van een gemengde  familie. Het jubelend ontvangen debuut van de Chinees-Amerikaanse schrijfster Celeste Ng omvat twee verhaallijnen. De eerste lijn speelt in het heden en laat zien hoe de verschillende familieleden omgaan met de schokkende dood van Lydia. De tweede verhaallijn ontvouwt een onthutsende terugblik op de voorgeschiedenis en achtergronden die tot haar dood hebben geleid. Zoals altijd, zegt de schrijfster, ligt de verklaring van het drama in de familie en begint het ‘bij vaders en moeders.’

Het is 1977. De familie Lee woont in een kleine stad in het conservatieve, hypocriete Ohio. James is Chinees, Marilyn wit. Van hun drie kinderen is Lydia de favoriet van beide ouders. Verder is er de nadenkende zoon Nath en Hannah, het jongste meisje dat alles ziet. Het gemengde gezin valt op en leeft geïsoleerd van de witte bevolking. Zij worden aangestaard, gepest en uitgesloten. Zij hebben geen sociale kring, geen familie of vrienden om zich heen. De ouders weten te weinig van elkaar en van hun kinderen. Het zijn Nath en Hannah die in de gaten hebben wat er ondergronds speelt.

James en Marilyn groeiden op in de seksistische en racistische jaren ’50 van de Amerikaanse vorige eeuw toen elke vrouw zich moest schikken in een ondergeschikte rol en elke niet-witte man uitgestoten en gediscrimineerd werd. Marilyn was een uitblinker op school. Zij had maar één wens: arts worden en zich ontworstelen aan haar voorland als echtgenote en moeder. Als topstudent dringt zij het bèta-mannenbolwerk op het prestigieuze Harvard binnen. Maar wanneer zij James trouwt, vindt zij zichzelf opeens terug als een thuiszittende echtgenote en moeder. Na twee kinderen loopt Marilyn zonder iets te zeggen weg en neemt in een andere stad haar studie op. Als blijkt dat zij voor de derde keer zwanger is, moet zij echter naar huis terugkeren. Daarna projecteert zij al haar ambities en onvervulde dromen op haar oudste dochter en jaagt het kind op om de succesvolle arts te worden die zij zelf wil zijn. Uit angst dat haar moeder hen weer verlaat zegt Lydia overal ja op. Ook James projecteert op Lydia datgene wat hij zelf had willen zijn. De begaafde zoon van een illegale Chinese arbeidsmigrant heeft in zijn leven weinig anders ontmoet dan racisme en vernedering. Obsessief verlangt hij ernaar onopvallend bij de rest te horen, niet ‘anders’ te zijn dan een witte Amerikaan. Hij promoveert dan ook op de cowboy, hét icoon van de Amerikaanse identiteit. Hij wordt echter gepasseerd bij een vacature, moet genoegen nemen met een baan onder zijn niveau en ziet in zijn eenzame dochter een all American populaire teenager. De levensdromen van beide ouders bleken onmogelijk, maar daar was Lydia, het kind met de blauwe ogen die hun frustraties een uitweg biedt en hun dromen zal waarmaken.

Wat ik nooit eerder heb gezegd had makkelijk een clichématig, larmoyant verhaal kunnen worden. Ng maakt echter gebruik van beeldende metaforen die een meeslepende werking op de lezers hebben. Bovendien is er de afwisseling van heden en verleden en zijn er verschillende vertellers. Door deze ritmiek voelen wij beurtelings mee met Lydia’s emoties, en met die van James, Marilyn, Nath en Hannah. De schrijfster weet op die manier het tragische mozaïek bloot te leggen dat de Lee’s bij elkaar houdt én uit elkaar drijft.

Wat ik nooit eerder heb gezegd gaat over de verontrustende relaties tussen ouders en kinderen, over wat racisme en seksisme doen met mensen, en, zoals de titel aangeeft, het gaat over zwijgen. In de familie Lee wordt niet gepraat over dingen die er werkelijk toe doen. Elke ongemakkelijke, pijnlijke of bittere ervaring wordt weggestopt in plaats van gedeeld om dichter bij elkaar te komen.

 

Na lezing bleef ik zitten met een diepe deernis. Hoewel het totaal niet gaat over Indo’s, het Nederlandse koloniale verleden of de Indische migratie, deed veel in het boek mij aan onze geschiedenis denken. Bijvoorbeeld aan de jaren ’50 waarin gemigreerde Indische families de Hollandse spruitjeslucht over zich heen voelden walmen, en zij paternalisme en onbegrip ontmoetten. Ook herkende ik de impact op de volgende generaties van de ellende die ouders hebben meegemaakt en tenslotte kwam het beruchte stilzwijgen in families mij maar al te bekend voor.

Lezen dit boek!

PAMELA PATTYNAMA

Celeste Ng: Everything I Never Told You: A Novel (2014), in het Nederlands vertaald door Saskia Peterzon-Kotte en gepubliceerd door Uitgeverij Signatuur onder de titel Wat ik nooit eerder heb gezegd (2018).