Juni is de Maand van het Spannende Boek. Een goed moment voor liefhebber Coos  Versteeg om een vooroorlogs avontuur van Ucee over Indo-detective Leo te herlezen. Bovendien is het vandaag, 19 juni, de geboortedag van Rogier Boon, die de bijzondere omslag schilderde.

Spannende verhalen zijn van alle tijden, maar ’t eerste boek waarin een heuse detective opduikt – de excentrieke Auguste Dupin – is The Murders in the Rue Morgue uit 1841 van Edgar Allan Poe. Deze Amerikaanse schrijver wordt dan ook gezien als de grondlegger van het detective-genre.

Binnen dat genre ontwikkelden zich gaandeweg veel varianten. Niet alleen qua verhaallijn, intriges en plot, maar ook wat betreft het personage van de detective. Je hebt de speurders in dienst van de politie zoals commissaris Maigret, je hebt de professionele privé-detectives als Sherlock Holmes en Hercule Poirot en je hebt de bemoeizuchtige amateurs als Miss Marple en Father Brown.

Tot deze laatste categorie behoort ook Leo Brandhorst. Leo is een sympathieke Indo die al jong zijn ouders verloor en daardoor financieel niet in staat was te studeren. Hij is al op zijn dertiende in dienst getreden als ambtenaar, maar wil hogerop en leeft heel zuinig om zich privé-lessen te kunnen veroorloven die hem op een dag een aanstelling tot kandidaat-notaris moeten bezorgen. In zijn vrije tijd leest hij graag detectives en dat doet op den duur de speurneus in hemzelf ontkiemen.

Ulrich Coldenhoff
De schoonste triomf van de Indo-detective met deze Leo Brandhorst als hoofdpersoon is in 1924 het debuut van Ulrich Coldenhoff (1890-1963), gepubliceerd onder het pseudoniem Ucee. Het boek – uitgegeven door Boekhandel Visser & Co, Weltevreden – wordt gezien als de eerste Nederlandse misdaadroman die zich afspeelt in Nederlands-Indië. Het succes was destijds zodanig, dat er in de jaren daarna nog vier boeken met Brandhorst als spitsvondige amateur-detective als hoofdpersoon volgden.

Auteur Ulrich Coldenhoff had wel iets met zijn hoofdpersoon gemeen: een eenvoudig Indisch ambtenaar. Coldenhoff werkte bij de Post- en telegraafdienst en later bij de KPM, de Koninklijke Paketvaart Maatschappij. “Geen beroepsschrijver”, typeerde Tjalie Robinson de auteur in zijn inleiding bij de heruitgave door Tong Tong International in 1962. Hij omschreef Coldenhoff als een gewoon mens, die op het idee kwam een “gezellig speurverhaal te schrijven volgens het algemene recept: een beetje domme politie, een pientere amateur-detective, wat gevaar, wat spanning en wat mysterie”.

Eigenlijk geeft Tjalie Robinson, die zelf over een uitstekende pen beschikte, op een vriendelijke, omfloerste manier aan dat De schoonste triomf van de Indo-detective een ronduit krakkemikkig verhaal is. Zijn inleiding gaat vergezeld van de kop: “Lezer! Sla deze introductie niet over”. Met als eerst zin: “Dit is een zó apart detective-verhaal dat U de voorgeschiedenis kennen moet om straks geen teleurgesteld gevoel te hebben, als U het boek uit hebt.”

Inderdaad, De schoonste triomf van de Indo-detective rammelt aan alle kanten. De belangrijkste personages, de superslimme Indo-detective Leo, die geassisteerd wordt door de tamelijk domme totok Kees en soms ook nog door een Ambonees, zijn ronduit karikaturen. De dialogen (Kees praat voornamelijk in spreekwoorden) lijken een soort kruising tussen Jiskefet  en De schippers van de Kameleon. De hele verhaallijn is ongeloofwaardig om nog maar te zwijgen van het plot. Het lijkt ook een statement van de auteur hoe voortdurend wordt benadrukt dat Indo Leo zoveel intelligenter is dan de boeven op wie hij jaagt, slimmer dan de commissaris van politie, slimmer dan werkelijk iedereen.

 

Het decor
Wat De schoonste triomf van de Indo-detective toch bijzonder maakt; zó bijzonder dat het boek op initiatief van Tjalie Robinson in 1962 werd herdrukt (en in 1986 opnieuw, door Uitg. Moesson), is het decor van de voormalige kolonie. De sfeer van de jaren twintig in en rond Batavia, het vertier, de wijze van vervoer, de omgangsvormen en met name de onderlinge verhoudingen; tot de Hollanders, tot kampongbewoners, tot Arabieren en Chinezen.

Zo vreest totok Kees voor zijn reputatie als ze plaatsnemen in de 3de klasse van de trein en spreekt hij over Arabieren in termen als ‘verdraaide geitenvreters’ of ‘apen’. Indo-detective Leo op zijn beurt maant Kees om Nederland in het bijzijn van anderen, vooral als er Hollanders bij zijn, nooit Kikkerland te noemen. “Ieder rechtgeaard mens is aan zijn vaderland gehecht en met deze deugd is ook de Hollander behept.”

Ook het taalgebruik is – met de ogen van nu – interessant. Er is hier nog sprake van ‘schavuiten’ en ‘op je qui-vive zijn’, het begrip blanke is nog heel gewoon en een Ambonees is nog een ‘Amboinees’. Wat heet, Indo-detective Leo wordt steevast aangesproken als Sinjo Leo, een aanspreekvorm vergelijkbaar met jongeheer of meneer, gebruikt voor jongens en jonge mannen van zowel Europese afkomst als van gemengd bloed. Maar in de loop der tijd een misprijzende term geworden voor Indo-Europeanen die zich te westers gedroegen of hun inlandse achtergrond probeerden te verhullen.

Ucee heeft met zijn in Nederlands-Indië gesitueerde verhalen geen echte navolging gekregen en daarmee is zijn misdaadreeks vol tropische sfeer en Aziatische romantiek tamelijk uniek. Of zoals Tjalie Robinson opmerkte: “beschouwe Ucee als een curiosum, een extra plaatsje in de detectiveboekenkast zeker waard.”

COOS VERSTEEG

De schoonste triomf van de Indo-detective, door Ucee, in 1962 uitgegeven door Tong Tong International in San Francisco, heruitgegeven in 1986 door Uitgeverij Moesson in Den Haag

De illustratie hierboven, de originele gouache voor de omslag van De schoonste triomf van de Indo-detective, komt uit de monografie Rogier Boon, Indisch ontwerper. Dit boek is, in tegenstelling tot de detective, nog leverbaar